Vô thức Tập thể là gì và được tạo ra từ đâu?

Để đọc bài viết này một cách hiệu quả, bạn cần biết đến những khái niệm về Cái tôi, và Vô thức. Trước khi bước vào thế giới của Vô thức Tập thể.

Nếu bạn đã nắm được hai thuật ngữ trên. Vậy cùng tôi khám phá cái gọi là Vô thức Tập thể trong bài viết này nhé.

1. Sự Vô thức trong cuộc sống hàng này

Nếu bạn đã từng:

• Chìm đắm trong các thể loại truyện, cứ như là sống thật trong thế giới của chúng.

• Xem phim, hồi hộp, cảm động theo từng bước ngoặt của phim, nổi da gà hay rơi nước mắt. Dù rằng bình tĩnh một chút thì bạn biết mô típ phim truyện quẩn quanh thường chỉ có vậy. Cũng chừng đó kiểu nhân vật, cao trào, kẻ thù, đồng minh. Một cặp yêu nhau chẳng dám tỏ tình hay đang khắng khít mà bị chia ly. Rồi trận chiến cuối cùng dần đến gần (tim đập mạnh từng nhịp).

• Thậm chí nhìn xa hơn vào thời thơ ấu. Có nhiều bạn từng thương yêu vuốt ve những hình minh hoạ truyện cổ tích, mơ về những công chúa và những anh hùng cứu mỹ nhân. Những hình ảnh này đối với bạn thân thương, bất chấp việc bạn không thấy chúng trong thực tế.

…thì bạn sẽ cảm nhận rất rõ điều tôi sắp tả đây.

2. Điều gì tạo nên Vô thức tập thể?

Tương tự như mỗi người đều có quá khứ của mình (điều đã từng trải, học được, những chấn thương mang theo, cách hành xử đã thành thói quen) chìm vào Vô thức của mỗi cá nhân. Thì loài người cũng có quá khứ của mình, đúc kết dần qua rất nhiều thế hệ.

Quá khứ ấy trở thành những chương trình tự động. Giúp con người thời nay sinh ra có bản năng của giống loài. Và những khuôn mẫu cảm xúc, ứng xử. Có những khuôn mẫu hành động rất “người”. Tập hợp những điều này tạo thành Vô thức Tập thể (the collective unconscious): chúng nằm ngầm rất sâu, tự động, chi phối chúng ta ở một mức độ hầu như không cưỡng lại được. 

3. Vô thức Tập thể chứa những gì?

Thật ra là rất nhiều, khó có thể mô tả hết được. Nhưng tôi có thể tóm tắt gọn lại như dưới đây.

3.1 Các Cổ mẫu Cổ xưa

Trong đó có chứa những khuôn mẫu cổ xưa (còn gọi là Cổ mẫu – Archetype). Nổi tiếng nhất là hai cổ mẫu sau đây:

• Về những đặc điểm nam tính (sáng tạo, quyết đoán, chủ động, mạnh mẽ, tiến lên bằng vũ lực hay can thiệp mạnh bạo…). Gọi là Nam hồn (Animus).
• Về những đặc điểm của Nữ tính (dịu dàng, nuôi dưỡng, bao dung, dồi dào sinh sôi, trùm lên và phủ trọn…). Gọi là Nữ hồn (Anima)

Ngoài ra còn rất nhiều cổ mẫu thú vị khác. Ví dụ như Tự ngã (Self), Bóng tối (Shadow), Nhà thông thái (Sage), Anh hùng (Hero), Thằng hề (Jester), v.v. Tất cả những cổ mẫu này là do con người phát triển, trưởng thành, tiến hoá về phía trước trong thời gian.

Sự hiện diện của Cổ mẫu trong mỗi Con người

Lưu ý, các cổ mẫu này đều có mặt trong cùng một con người, dù là giới tính nào. Dù hiện tại trông bạn giống Anh hùng uy nghi lẫm liệt đầy chính khí. Nhưng chắc chắn cũng có phần Bóng tối, phần Thằng hề nằm đâu đó trong bạn.

Người phụ nữ cũng có phần Nam hồn, tương tự người đàn ông nào cũng có phần Nữ hồn. Và hành trình phát triển của con người cũng là một dạng chương trình nằm trong Vô thức tập thể. Đó chính là lý do chúng ta thích phim, ảnh, truyện cổ tích, v.v. Vì lòng ta rộng mở đón những câu chuyện ấy, chúng thân thương vô cùng, chúng chính là “mã nguồn” tạo ra chúng ta ngày hôm nay. 

Các khuôn mẫu ấy đều góp phần tạo nên chúng ta. Nhưng bạn biết đấy, khuôn đẹp chưa chắc bánh đã tròn trịa hoặc vuông vắn như khuôn. Nguyên liệu làm bánh rất quan trọng và cả việc nặn bột, nướng bánh vân vân nữa. Hình dung xem, ta rất có thể nhồi phân bò vào khuôn bánh bông lan và nướng lắm chứ. Hễ cứ làm người thì ta sẽ được thừa hưởng những cổ mẫu – khuôn chung này. Còn lịch sử cuộc đời mỗi cá nhân sẽ trực tiếp nặn ra ta, thế nên mỗi người chắc chắn là duy nhất. 

3.2 Những thể thông tin của loài người

Những phát minh, thành tựu, tiến bộ, v.v. Ví dụ: Cái ngày mà loài người khám phá ra có thể làm ra một thứ hình trụ bít một đầu để uống nước (cái cốc/cái ly). Và tin này được truyền rộng khắp, con người không uống nước bằng lá cây nữa. Trong bộ chương trình chung đã được bổ sung chương trình “uống nước bằng cốc”.

Để cho hiện đại hơn, những chương trình được cả tập thể loài người viết nên đó có thể được gọi là những Thể thông tin (Informational Objects). Ví dụ nhé, kể từ khi loài người không còn sống kiểu quần hôn nữa, các cặp riêng lẻ bắt đầu được xem như là bình thường, là tất nhiên phải thế. Một số cá nhân vẫn chưa nhận ra luật chơi mới, vẫn thích phiêu lưu các loại. Thế là kích động, châm chọc vào cảm nhận sở hữu của người đồng hành. Ghen tuông xuất hiện, ngày càng nhiều.

Những cá nhân ghen tuông kể chuyện nhau nghe, khí giận xung thiên. Có kẻ còn viết cả vào sách, bán chạy như tôm tươi, viết kịch, và gần đây còn làm phim. Toàn bộ chuyện đó tạo thành một thể thông tin cực lớn (có thể nằm sâu trong tâm hồn loài người) rằng ghen tuông là như thế như thế. Vậy là trong Vô thức tập thể có thêm một tập hợp như thế: Ghen tuông. 

Cũng có nguồn gọi đây là Egregore: Tập trí. Nó là những thông tin về tinh thần của tập thể loài người xung quanh một chủ đề xác định.

Lời kết

Và Vô thức Tập thể là vậy, mảnh đất này bao gồm tất cả các Cổ mẫu, hay nói cách khác (và rộng hơn): tất cả các Thể thông tin, hay là tổng của tất cả Egregore. Tóm lại, cả quá khứ của loài người.

Chúng ta sẽ được kết nối với Vô thức Tập thể ngay từ khi mới sinh ra. Bằng đường nào thì chưa rõ? ADN ư, có thể lắm, hay là một Bầu vô hình? Dù vô hình, biết bao nhiêu thế hệ nhà tâm lý đã quan sát, ghi chép và nghiên cứu về nó.

Y như câu chuyện Ma trận (The Matrix): Chúng ta lập trình chính chúng ta bởi những gì (tổ tiên) loài người đã làm trong quá khứ. Và bây giờ bạn cứ thử vùng ra khỏi ma trận ấy xem! 

Hẹn bạn trong chặng tiếp theo: Những bí ẩn và tầm ảnh hưởng của Ý Thức.

Nguồn tham khảo:

• Hypnose humaniste – Olivier Lockert (2015)
• Psychothérapie – Patricia d’Angelie (2013)

Quyển Psychothérapie hiện đang được nhóm Audax CAM dịch sang tiếng Việt, sẽ được ra mắt độc giả trong năm 2021.

Về tác giả Vũ Phi Yên, TS. BS. ThS. Tâm lý Lâm sàng Vũ Phi Yên, nền tảng chuyên môn trong y khoa, di truyền học và tâm lý với nhiều năm kinh nghiệm hoạt động trong lĩnh vực tâm lý.